Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt (Phần 1)

Viêm nhiễm vùng miệng – hàm mặt

Ở Việt Nam, viêm nhiễm vùng miệng – hàm mặt là loại bệnh thường gặp ở bất cứ lứa tuổi nào. Bệnh cảnh lâm sàng có thể nhẹ, nên việc chẩn đoán và điều trị đơn giản, tuy nhiên cũng có trường hợp nặng, chẩn đoán khó và điều trị phức tạp, thậm chí có thể dẫn đến những biến chứng nặng, nguy hiểm đến tính mạng nếu không chẩn đoán đúng và xử trí kịp thời. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến viêm nhiễm vùng miệng – hàm mặt, trong đó răng là nguyên nhân hàng đầu gây nên viêm nhiễm ở vùng miệng – hàm mặt mà chúng ta thường gặp trong bệnh viện và cộng đồng.

Mặc dù trong những năm gần đây với đà phát triển của nền kinh tế – xã hội, đời sống của nhân dân ngày càng được nâng cao về vật chất lẫn tinh thần, cùng với sự tiến bộ lớn về phòng bệnh và chữa bệnh răng miệng, song viêm nhiễm cấp và mãn tính do răng vẫn còn là vấn đề quan tâm lớn của các thầy thuốc chuyên khoa Răng – Hàm – Mặt và của toàn xã hội.

Máy nội nha Morita

1. NHẮC LẠI GIẢI PHẪU

Tổ chức tế bào là tổ chức liên kết lỏng lẻo, gồm những bó sợi keo, sợi chun, và những tế bào liên kết tự do, tất cả xen kẽ nhau. Những vùng tổ chức mỡ gồm có những tế bào mỡ rất lớn, hình cầu hay đa diện, làm thành những thùy hay đám, được ngăn cách bởi những vách tổ chức liên kết xơ. Những mạch máu nhỏ và hệ thống lâm ba trong vùng hợp thành tổ chức liên kết hoàn chỉnh. Hệ thống bám của cơ – cân vào mặt ngoài hay mặt trong xương hàm trên và hàm dưới, ngăn thành những vùng trong đó có tổ chức tế bào. Tổ chức tế bào này thông thương với nhau mặc dầu có những vách ngăn cân – cơ, do đó viêm nhiễm từ vùng này dễ lan rộng sang những vùng khác. Những vùng thường bị viêm nhiễm như: Vùng má, vùng sàn miệng, vùng cơ cắn, vùng mang tai.

1.1. Vùng má ở trưóc bờ trước cơ cắn

Gồm những cơ bám da mặt, giữa các cơ là những khoang tổ chức liên kết lỏng lẻo, nơi hay hình thành áp xe má. Tổ chức tế bào mỡ của má thông với hố thái dương và cung tiếp.

1.2. Vùng sàn miệng

Hình thành bởi phần mềm đóng kín khoang miệng ở phía dưới gồm những vùng quan trọng nằm trên và dưới cơ hàm – móng như vùng dưới hàm (dưới hàm-móng), vùng dưới lưỡi (trên hàm-móng) và vùng dưới cằm.

1.3. Vùng cơ cắn

Đi từ cung tiếp đến bờ dưới xương hàm dưới, ở phía trước là bờ trước cơ cắn, ở phía sau là bờ sau cành lên xương hàm dưới.

Phía sau vùng cắn thông với vùng mang tai, phía trong với khoang bên hầu, phía trên với hố thái dương nông và sâu. Về phương diện giải phẫu, hố chân bướm hàm và hố dưới thái dương được mô tả thành từng thể riêng, nhưng vì cùng nằm chung trong một vùng sau hàm, thường bị viêm nhiễm do răng, nên về bệnh lý được mô tả chung là áp xe hố chân bướm-hàm.

1.4. Vùng mang tai

• Thành trước là bờ sau của cành lên xương hàm dưới.
• Thành sau là bờ trước cơ ức-đòn-chũm và xương chũm.
• Thành trong: Giữa cân liên cơ chân bướm và dây chằng trâm – hàm có một khe làm thông vùng mang tai với khoang bên hầu, qua khe này tuyến mang tai kéo dài vào khoang bên hầu.
• Thành trên tương ứng với ống tai ngoài.
• Thành dưới là giải hàm đi từ cơ ức-đòn-chũm tới góc hàm, ngăn vùng mang tai và vùng dưới hàm.

Các thành phần giải phẫu có trong vùng mang tai.

+ Tuyến mang tai, ống Sténon, cơ cắn, xương hàm dưới, cơ chân bướm trong, thành hầu vùng amiđan, cơ ức – đòn – chũm, cơ nhị thân, cơ trâm móng, dây chằng trâm móng, dây chằng trâm hàm, cơ trâm lưỡi, cơ trâm hầu.

+ Mạch máu và thần kinh mặt đi qua những thành phần nói trên.

2. NGUYÊN NHÂN

2.1. Do răng

• Trước hết là những biến chứng do sâu răng: viêm tủy, hoại tử tủy, viêm tổ chức quanh chóp răng… U hạt và nang răng hình thành quanh chóp răng sớm hay muộn cũng bị viêm, và từ đó viêm lan rộng đến tổ chức tế bào và phần mềm.
• Sang chấn răng (rạn nứt, sai khớp, gãy) làm tủy răng bị chết sau đó bị nhiễm khuẩn.
• Tai nạn do mọc răng sữa, răng vĩnh viễn, nhất là răng khôn (lệnh, ngầm).

2.2. Do viêm nha chu

Nhất là khi có túi mủ, vi khuẩn xâm nhập trực tiếp vào tổ chức tế bào.

2.3. Do điều trị

• Điều trị tủy răng, đẩy tổ chức tủy nhiễm khuẩn qua chóp răng, trám bít ống tủy răng chưa tốt (thiếu, thừa).
• Lấy cao răng, nạo túi nha chu.
• Nhổ răng: nhiễm khuẩn sau nhổ hoặc nhiễm khuẩn do sang chấn làm rách lợi, tổn thương xương ổ răng.
• Tai biến do làm răng hàm giả: mài cùi răng làm tổn thương răng sống, tháo lắp hàm giả gây sang chấn.
• Tai nạn do chỉnh hình răng: lực kéo quá mạnh làm răng bị chết tuỷ.
• Phẫu thuật nha chu, phẫu thuật hàm mặt, phẫu thuật chỉnh hình.

2.4. Những nguyên nhân khác

• Viêm tủy xương hàm, vi khuẩn lan vào phần mềm.
• Gãy xương hàm, nhất là gãy hở thông với miệng hoặc đường gãy đi qua răng nhiễm khuẩn.
• Vết thương phần mềm hàm mặt làm rách nát tổ chức, vết thương chột, dị vật nằm trong tổ chức.
• Nhiễm khuẩn tuyến nước bọt: viêm tuyến nước bọt, sỏi tuyến, sỏi ống tiết nước bọt gây nhiễm khuẩn. Từ nhiễm khuẩn tuyến hay ống tiết nước bọt gây nhiễm khuẩn phần mềm tương ứng.
• Nhiễm khuẩn da và niêm mạc như viêm nang lông, viêm da, viêm miệng, nhọt ở mặt (nhiễm tụ cầu khuẩn nặng: đinh râu, có thể gây nhiễm khuẩn nặng).
• Nhiễm khuẩn amiđan có thể gây áp xe khoang bên hầu hay quanh amiđan.
• Viêm xoang hàm, biến chứng gây viêm xương hàm và sau đó nhiễm khuẩn phần mềm. Tai nạn do kỹ thuật chọc xoang gây nhiễm khuẩn vào các vùng quanh hàm.
• Tai nạn do gây tê: thuốc tê, dụng cụ không vô khuẩn.

3. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG

3.1. Thể cấp tính

Thường tiến triển qua hai giai đoạn

a. Viêm thanh dịch

Đây là giai đoạn đầu của viêm mô tế bào (thường kéo dài từ 1 đến 3 ngày).

* Về phương diện giải phẫu bệnh

• Có sự co tiểu động mạch tại vùng viêm, sự co mạch này chỉ thoáng qua rất ngắn.
• Tiếp theo là sự giãn mạch thứ phát, kéo dài làm tăng lưu lượng máu tại chỗ (huyết tương, bạch cầu xuyên mạch, thoát dịch thấm vào tổ chức liên kết xung quanh, tuần hoàn tại chỗ chậm lại) gây phù nề tại vùng viêm.

* Về phương diện lâm sàng

– Tại chỗ

• Đau tại răng nguyên nhân và lan ra xung quanh, bệnh nhân có cảm giác đau giật như mạch đập.
• Lợi vùng răng đau: sưng đỏ, phù nề (sưng nề vùng ngách lợi tương ứng răng đau)
• Tổ chức vùng này sưng nề (tùy theo răng có thể làm đầy các rãnh tự nhiên, xóa các gờ xương), giới hạn không rõ, da căng bóng, hơi đỏ, mật độ chỗ sưng cứng chắc, nhiệt độ tăng, hạn chế cử động của các cơ bám da. Bệnh nhân có cảm giác hơi nặng ở chỗ sưng và đau khi sờ vào.
• Có thể gây biến dạng khuôn mặt, co khít hàm tạm thời (tùy theo răng nguyên nhân).
• Nếu ở sàn miệng thì làm cho lưỡi khó cử động.

– Toàn thân: Sốt nhẹ khoảng 38 – 39 º C, mạch nhanh, người mệt mỏi, có thể có hạch dưới hàm bên sưng.

Giai đoạn này nếu không được điều trị hoặc điều trị không đúng, bệnh tiến triển nhanh sang giai đoạn viêm mủ.

b. Viêm mủ (áp xe)

Đây là giai đoạn tiếp theo của viêm thanh dịch

* Về phương diện giải phẫu bệnh

Những ổ mủ được hình thành, mủ có màu vàng xanh, thối hoặc không, đặc, dính, lúc đầu các ổ mủ này rải rác sau gom tụ lại thành ổ mủ lớn, sự tụ mủ là do sự xung đột giữa vi khuẩn và hệ thống bảo vệ tế bào (trong ổ áp xe gồm có mảnh vụn tế bào, vi khuẩn, đại thực bào…).

* Về phương diện lâm sàng

– Tại chỗ

• Vùng răng nguyên nhân vẫn đau.
• Lợi xung quanh vùng răng đau đỏ, phù nề, có mủ chảy ra khi ta ấn vào.
• Vùng sưng đã khu trú rõ, da bề mặt căng bóng, có màu đỏ hay trắng, sờ vào chỗ sưng rất đau, không di động, dính vào bề mặt nông và sâu, khi ta ấn ngón tay vào thì để lại vết lõm, hoặc khi ta khám bằng hai ngón tay có dấu hiệu chuyển sóng (cảm giác có dịch bên dưới). Có thể vẫn còn co khít hàm tạm thời (tủy răng nguyên nhân).

– Toàn thân: Sốt nhẹ 38°C, người mệt, có thể có hạch dưới hàm cùng bên.

3.2. Thể mạn tính

a. Nguyên nhân

Thường do vi khuẩn yếu, do điều trị không đúng hay dùng kháng sinh không hợp lý.

b. Lâm sàng

Đây là một ổ mủ nhỏ, xung quanh là tổ chức hạt, được bao bọc ngoài cùng là lớp vỏ xơ keo. Được biểu hiện:

– Nổi hòn (hay một cục tròn, bầu dục) trên da, mật độ chắc, da phủ trên bề mặt nhăn, màu sắc bình thường hoặc thâm tím, sờ không đau, dính vào da hoặc chỉ thấy một dải cứng nổi lên chạy dài từ ổ viêm đến răng nguyên nhân.

– Hoặc thấy một lỗ rò ra ngoài da, niêm mạc hay ngách lợi ở răng nguyên nhân thường xuyên chảy nước vàng hoặc mủ trắng không hôi.

4. TIẾN TRIỂN

Mủ có thể vỡ và dò ra ở da, niêm mạc, ngách lợi, vòm miệng, sàn miệng. Các triệu chứng lâm sàng biến mất, bệnh nhân có cảm giác khỏi, nhưng sau một thời gian lại tái phát lại hay dẫn đến các biến chứng.

5. BIẾN CHỨNG

Nếu viêm mô tế bào cấp không được điều trị có thể dẫn đến những biến chứng sau:

• Viêm tấy lan tỏa: Viêm lan tỏa cả một vùng tế bào rộng lớn.
• Viêm xương tủy xương
• Viêm khớp, viêm màng tim, thận
• Viêm khớp thái dương hàm
• Viêm cơ nhai
• Nhiễm khuẩn máu
• Tử vong

ThS.BS Nguyễn Văn Minh

xem bài viết liên quan>>

Bài đăng lần đầu ngày: 13 Tháng Một, 2020 @ 2:50 chiều