Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt, nguyên nhân thường do răng và thương tổn tổ chức quanh răng, áp xe chỉ khu trú nông cạnh răng hay quanh xương hàm ở một vùng giải phẫu nhất định. Việc điều trị không phức tạp và chóng khỏi, tên gọi của thể viêm phụ thuộc vào tên gọi của vùng giải phẫu.

a. Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt:Áp xe quanh chóp (cuống) răng

Áp xe quanh chóp răng còn gọi là áp xe ổ răng, thường bắt đầu tại vùng quanh chóp răng, nguyên nhân do tuỷ chết hay tủy hoại tử. Áp xe có thể hình thành ngay sau khi tủy bị thương tổn, hay sau một thời gian bị sang chấn, áp xe tụ quanh chóp nhưng có thể tiến triển dưới màng xương, trên màng xương, vào
phần mềm.

Lâm sàng

Giai đoạn cấp tính có phản ứng toàn thân, sốt, sưng to quanh vùng chân răng đau. Răng lung lay, gõ rất đau.
Trước khi hình thành áp xe, chỉ sưng tổ chức quanh răng, sờ thấy một mảng cứng, bệnh nhân rất đau. Khi mủ đã hình thành, xuyên qua màng xương vào phần mềm, niêm mạc tiền đình, thì có dấu hiệu chuyển sóng hay ấn lõm.

Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng - hàm mặt

Xử trí

Trong giai đoạn mới sưng cứng nên súc miệng nước ấm, đắp gạc ấm, dùng kháng sinh. Khi áp xe đã hình thành, phải rạch dẫn lưu áp xe ở điểm thấp nhất. Nếu áp xe dưới màng xương, phải rạch qua màng xương, nếu áp xe đã qua màng xương vào phần mềm, tiền đình hoặc mặt trong xương hàm thì chọn chỗ rạch dẫn lưu ở điểm chuyển sóng, rạch nông (đứt niêm mạc) sau đó luồn kẹp cầm máu đầu tù mở rộng ổ mủ. Tránh làm thương tổn những thành phần giải phẫu quan trọng.

Đối với răng cần cân nhắc, nếu không bảo tồn được hoặc do không thể rạch được qua xương thì chỉ định nhổ, chỉ có nhổ mới dẫn lưu được mủ khu trú trong ổ răng, ngay cả nhổ nóng dưới sự bảo vệ của kháng sinh. Nhổ răng chậm, nhiễm khuẩn sẽ lan rộng vào tổ chức và có thể gây nên nhiễm độc toàn thân hoặc gây viêm xương.

Trong một số trường hợp đặc biệt, mủ đáng lẽ tiến triển ra da, thì lại luồn vào dưới niêm mạc xơ của lợi gây nên áp xe dưới lợi và sau đó mủ sẽ rò ra mặt ngoài hay mặt trong của xương hàm.

b.Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt: Áp xe quanh thân răng

Áp xe quanh thân răng gặp ở bất cứ lứa tuổi nào, thông thường là ở tuổi thơ ấu, thanh thiếu niên, liên quan đến thời kỳ mọc răng, đặc biệt là răng khôn hàm dưới hay gây áp xe quanh thân răng.

Triệu chứng

Tại chỗ: Đau ở vùng răng số 8 dưới, co khít hàm, viêm hạch dưới hàm.
Toàn thân: sốt, khó nuốt, sưng nề vùng dưới hàm và vùng amiđan, bên hầu. Sờ các vùng này bệnh nhân rất đau.
Khám tại chỗ, vùng răng số 8 sưng nề, thường có lợi trùm che một phần hay toàn bộ mặt nhai. Thăm khám bằng thám trâm đầu tù có thể chạm vào mặt nhai dưới lợi, và có mủ chảy ra.

Điều trị

Kháng sinh (kết hợp với loại kỵ khí) giảm viêm, giảm đau, sau khi đã qua triệu chứng viêm cấp, phải điều trị triệt để:

Nếu răng khôn mọc ngầm hay mọc lệch, không thể mọc khỏi cung hàm thì chỉ định nhổ.
Nếu răng khôn mọc thẳng hoặc cần dùng làm trụ cho cầu răng, hay nếu răng cối lớn thứ 1, 2 bị sâu, viêm tủy, tiên lượng phải nhổ thì có thể cắt lợi trùm và giữ răng khôn. Phải cắt bỏ toàn bộ lợi phủ, bộc lộ hoàn toàn mặt nhai. Sau khi cắt lợi trùm nhét gạc tẩm iốt, hoặc chấm acid trichloroacetic (AT) hay loại băng phẫu thuật, trong 7 ngày để phần lợi cắt liền sẹo và không phủ trở lại thân răng.
Khi có chỉ định nhổ răng khôn thì không nên để kéo dài quá vì có thể gây viêm trở lại hoăc gây viêm xương. Nên nhổ ngay sau khi đã qua giai đoạn cấp tính.
Khi có chỉ định nhổ răng khôn thì không nên để kéo dài quá vì có thể gây viêm trở lại hoăc gây viêm xương. Nên nhổ ngay sau khi đã qua giai đoạn cấp tính.

c.Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt: Áp xe tổ chức quanh răng(áp xe nha chu)

Áp xe nha chu cấp thường do viêm nha chu mạn tính gây ra, răng có thể chết tuỷ hoặc sang chấn khớp cắn. Nhiễm khuẩn bắt đầu từ lợi lan xuống một hoặc nhiều chân răng.

– Triệu chứng: Thời kỳ cấp tính thường bất chợt, với triệu chứng đau dữ dội, niêm mạc và màng xương quanh chân răng bị viêm, lợi bị bong ra, ấn vào vùng viêm hoặc dùng thám trâm đưa vào khe nướu có thể mủ chảy ra.
– Xử trí: Để giảm đau phải rạch dẫn lưu áp xe chỗ thấp nhất, hoặc chỗ có dấu hiệu chuyển sóng. Rạch qua tổ chức mềm, tới chân răng đã bị bộc lộ. Nếu chân răng đã bị bộc lộ quá 1/3 thì nên nhổ. Nếu răng còn chắc và xương ổ răng còn bình thường thì có thể bảo tồn. Chữa bảo tồn gồm có rạch dẫn lưu mủ, nạo sạch tổ chức hạt ở bề mặt chân răng.

d.Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt: Áp xe má

Lâm sàng: sưng ở thấp, dưới mép và không quá bờ nền xương hàm dưới. Rãnh mũi – má sưng đầy.

Răng nguyên nhân thường là răng cối nhỏ, răng cối lớn dưới và trên. Nếu là răng nanh thì sưng nề cả mi mắt dưới.

Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng - hàm mặt viêm nhiễm

Khám trong miệng

Vùng tiền đình tương ứng răng đau sưng nề, nếu là răng số 8 dưới vùng tiền đình dưới sưng thành hình chùy, đầu sau thon nhỏ dần tới lợi trùm răng khôn, còn đầu chùy phình to thì chạm răng cối nhỏ. Khi ấn vào chỗ má sưng thì mủ xuất hiện dưới lợi trùm răng khôn. Vì ổ mủ tụ ở xa răng nguyên nhân (răng khôn) nên áp xe má còn gọi là áp xe di cư tiền đình dưới hay áp xe cơ mút – hàm.

– Tiến triển: Từ răng (răng khôn) ổ nhiễm khuẩn có thể lan đến tiền đình miệng, qua chỗ bám sau của cơ mút vào vùng cơ cắn, qua mặt trong xương hàm vào vùng trên móng, qua bờ sau cơ hàm – móng vào vùng dưới hàm.

– Xử trí: rạch dẫn lưu theo đường trong miệng hoặc ngoài miệng (ít dùng).
Đường trong miệng: gây tê, rạch 1 – 2 cm vào chỗ phồng lớn nhất, qua niêm mạc, luồn kẹp cầm máu vào ổ mủ, mở rộng kẹp để mủ thoát ra, rồi dẫn lưu bằng lam cao su.
Đường ngoài miệng: gây tê dọc đường rạch. Rạch 1 – 2 cm, chỉ rạch qua lớp da để tránh thương tổn các nhánh của thần kinh mặt. Luồn kẹp để mở ổ mủ như trên.

e.Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt: Áp xe môi trên và môi dưới – cằm

Răng nguyên nhân là nhóm răng cửa.

– Hàm trên: Áp xe tụ mủ ở nền mũi hay vách ngăn mũi.

Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng - hàm mặt phần mềm vùng miệng

– Hàm dưới: Mủ ở dưới cơ chỏm – cằm làm thành áp xe cằm. Mủ ở trên cơ chỏm-cằm làm sưng nề môi dưới.

– Xử trí: rạch dẫn lưu đường tiền đình trong miệng, điều trị bảo tồn hoặc nhổ răng nguyên nhân.

sản phẩm kiểm tra x-quang nội nha

f.Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt: Áp xe vòm miệng

Răng nguyên nhân thường là răng cối lớn và răng cối nhỏ (chân răng trong) Cũng có khi cả răng cửa bên. Vòm miệng không có tổ chức tế bào mà chỉ có niêm mạc xơ, cho nên áp xe tụ ở dưới màng xương, làm phồng niêm mạc lên như “mặt kính đồng hồ”. Ở bờ lợi – thân răng cũng có thể hình thành áp xe dưới màng xương, nhất là ở trẻ em. Đó cũng là thể áp xe dưới lợi – màng xương.

Xử trí: mở dẫn lưu. Trái với nguyên tắc cổ điển là mở dẫn lưu ở điểm phồng nhất, mà ở đây phải rạch song song với cổ răng, là nơi thấp nhất. Luồn kẹp, mở ổ mủ. Có thể dẫn lưu bằng mảnh gạc tẩm iốt vào đường rạch để tách 2 mép, làm thoát mủ. Rút gạc sau 48 giờ.

g.Viêm nhiễm phần mềm vùng miệng – hàm mặt: Áp xe vùng sàn miệng (viêm tấy sàn miệng Ludwig)

Bệnh sinh

Thường do nhiễm khuẩn răng hàm lớn, nhất là răng khôn dưới, viêm xương, gãy xương hàm dưới, sỏi nước bọt, lan tràn áp xe từ các vùng kế cận như áp xe vùng dưới lưỡi, áp xe vùng mang tai, áp xe tuyến dưới hàm, áp xe hạch.

Vùng dưới hàm được xem như nơi gây nhiễm khuẩn quanh hàm, vì thông với các vùng xung quanh: dưới lưỡi, dưới cằm, hố thái dương, khoang bên hầu, vùng mang tai.